شهرستان شفت

شهرستان شَفت از شهرستان‌های استان گیلان  میباشد که در شمال ایران قرار دارد. گیلان قسمتی از مجموعه نا همواریهای جنوب غربی و جنوب دریای خزر (کاسپین)  است و دارای ناحیه ای  کوهستانی و ناحیه ای جلگه ای است که شفت تقریبا در ناحیه ی کوهستانی آن قرار دارد.

شفت ناحیه ای کوهستانی وتاقدیس مانند است که در منتهی الیه گوشه شرقی رشته کوهای تالش جای دارد.شفت جلگه ای سرسبز است که درختان انبوهی را در دل خود جای داده است.به استناد نقشه های قدبمی وبه گواهی جغرافیدانان عهد کهن این ناحیه از گیلان در شرقی ترین نقطه ی سرزمین کادوس ودر همسایگی آماردها قرار داشته است.به عبارتی شفت مرزی مجازی بین آماردها وکادوس ها بود.(کادوسیان پیش از دولت ماددر نواحی غربی در یای خزر فرمان میراندند وهرگز تسلیم مادها نشدند. مارد ها نیز اقوامی غیر آریایی بودند که در دو طرف سفید رود میزیستند.) . شهرستان شفت در مختصات جغرافیایی 36 درجه و56 دقیقه تا 37 درجه و18 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و49 درجه 10 دقیقه تا 49 درجه و31 دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبداء واقع شده است .منطقه شفت مانند دیگر نواحی گیلان در طول قرون گذشته دارای محدوده های جغرافیایی متفاوتی بوده است.آنچه که به صورت پراکنده از کتب مختلف در مورد محدوده و نواحی تابعه آن قید شده است،گویای این است که شفت در گذشته شامل قلعه رودخان و ارتفاعات آن، به انضمام بسیاری از مناطق ییلاقی شمال تارم  و غربی رودبار و برخی نواحی جنوبی ورزلات بوده است. رابینو در کتاب دارالمرزگیلان مینویسد:«شفت ذر جنوب غربی رشت واقع است که از شمال به ورزل،از شرق به رودبار،از جنوب به تارم،واز مغرب به فومن وماسوله مربوط است».

بر اساس آخرین تغییرات شفت از شمال به رشت وفومن و صومعه سرا،از جنوب به استان زنجان وشهرستان رودبار،از سمت مشرق به شهرستان رشت واز غرب به به شهرستان فومن محدود میشود. این شهرستان درسال 1374 ازشهرستان فومن منتزع ومستقل گردید .

روستای خرمکش(خَرَکَش)،امام زاده ابراهیم وپایین توسه ازمناطق کوهستانی وروستای عثما وندان وشهر شفت ازمناطق کاملا جلگه ای آن بشمار می روند که رودخانه سیا مزگی ازکنار آن عبور می کند .بطوری که روستای خرمکش وپایین توسه درانتهای دره ای به نام همین رود واقع اند واز نقاط کوهستانی هستند که از چهار طرف به کوهها ی بلند محدود ومحصور می باشند وسایر روستاها همچون کمسارکوچک ، چوبر ، خرطوم وطالقان در دو منطقه جلگه ای وکوهپایه ای قرار دارند .(تاریخ شفت و ویکی پدیا)

تاریخ  وقدمت شفت

واقع شدن در شرقی ترین نقطه ی سرزمین کادوسیان و همسایگی با آماردها (اَمَردها)،نبرد اسکندر مقدونی با آماردهاوکشیده شدن جنگ به ارتفاعات جنوبی شفت(ناحیه غربی سفید رود)دیواره های سنگی اسکندر کُل،گورستان های اسلامی وغیر اسلامی دگرد،سیا چپ،لاس پشت،کفرگوران،منطقه باستانی گمبو برنه (که یاد آور ورن سرزمین چهارگوشه که در اوستا آورده شده) و وجود مناطقی مانند سیاهمزگی،سفید مزگی ،چماچا،چوبر و مردخه گویای قدمت بیش از دوهزارساله ی شفت است.شفت از اعصار گذشته تا پایان نهضت جنگل گذرگاه اقوام و گروهای مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بوده که به قصد سکونت در این ناحیه ویا عبور از این منطقه پابه این دیار گذاشته اند.(تاریخ شفت/نادر افشاریان/ص47)

آیت االله احسانبخش (ره)در کتاب <<دانشوران ودولتمردان گیل و دیلم>> چنین آورده است:

/شفت رامیتوان از قدیمی ترین آبادیهای بیه پس(غرب گیلان) به شمار آورد ودر نزد مردم به نام قصبه معروف است.((«رابینو مولف دارالمرز گیلان مینویسد :قصبه در شفت شامل قصبه محله ( قصّاب محله) ، میرمحله و آقامحله است که همراه بازار شفت حدود آنرا تشکیل میداد»)) درگذشته کلمه شفت استعمال نمیشد واین مکان محل تولد عبدالقادر گیلانی ودیگررجال علمی بوده است.درشهر شفت سنی وجود ندارد،برخلاف گذشته که اهل تسنن فراوان داشت وبه مذهب حنبلی بودند.خان های شفت اکثرا اصالتا اهل سبزوار بودند.

مرکز شفت در این محل که اکنون مرکز شهرستان است نبوده بلکه مرکز آن درمحل گوراب کیش یا گوراب پس فعلی باشد وبه تدریج به صورت جنگل و خرابه در آمد وبعد تبدیل به باغات چای زیبا شده است./( دانشوران ودولتمردان گیل و دیلم)

اقلیم و آب وهوا

اقلیم این منطقه به تبعیت از آب وهوای کل استان معتدل ومرطوب است که درمناطق کوهستانی جای خودرا به آب وهوای معتدل کوهستانی می دهد . درفصل تابستان این مناطق خوش آب وهوا وپذیرای علاقمندان وگردشگران است. از جمله مناطق کوهستانی این شهرستان از ارتفاعات امامزاده ابراهیم ،دره سیامزگی ، روستای خرمکش وپایین توسه قابل ذکر است . ازعوارض طبیعی این منطقه وجود رودخانه سیاه مزگی درکنار روستای عثماوندان وشهر شفت است که روستا های زیادی را در مسیرجریان خود مشروب می نماید . کوههای امامزاده ابراهیم ودره سیا مزگی نیز جزء عوارض طبیعی این منطقه بشمار می روند .

شهرستان شفت با مساحت969/576 کیلو متر مربع شامل دو بخش مرکزی واحمد سر گوراب وچهار دهستان جیرده ، ملا سرا ، احمد سر گوراب (نصیر محله ) و چوبر ونیز160 97 آبادیست که 94 آبادی دارای سکنه و3آبادی خالی ازسکنه می باشد .

نژاد و گویش مردم شفت

به احتمال زیاد نژاد اصیل بومیان باستانی شفت را میتوان ترکیبی از کادوسیان وآماردها دانست.اما چیزی که میتوان با قاطعیت در مورد آن نظر داد این است که بومیانی از این ناحیه قبل از روی کار آمدن دولت ماد در این دیار زیست میکردند پس نژاد باستانی این خطه حتما غیر آریایی بوده است.

ساکنان شهرستان شفت را از نظر گویش و نوع فعالیت میتوان در دو  گروه جای داد.

الف)تالش ها وگالش ها

این دسته از مردم که در ارتفاعات،دامنه ها و دره های کوهستانی جنوب و جنوب شرقی شفت زندگی میکنند،اغلب به کار دامداری مشغولند وبه زبان تالشی صحبت میکنند.تالش ها وگالش ها نقش موثری در اقتصاد منطقه دارند.آنهادر واقع بومی ترین مردمان این ناحیه از پاره غربی گیلان وبر اساس تحقیقات به عمل آمده ،از تبار کادوسی ها هستند.مولف کتاب ایران در عهد باستان به استناد یافته های د.مورگان تالشان را بومیان سه هزار ساله گیلان میداند.علی اکبر دهخدامینویسد :که اولادتالش پسر یافث بن نوح بوده است وتالش محرف کادوس است.

ب)گیلک ها

این دسته ازمردم که در ناحیه ی جلگه ای شفت اغلب به کار زراعت برنج مشغولند.آنها به گویش گیلکی بیه پسی صحبت میکنند.اکثر مردم گیلک شفت از تبار همان افرادی هستندکه در گذشته ی دور به علت نامساعد بودن شرایط زندگی در ناحیه ی جلگه ای ، در کوهپایه ها و دشت های بلندحاشیه شمالی و غربی کوهپایه زندگی میکردند وبه تدریج پس از گذشت سالها ومساعد شدن شرایط به سوی نواحی پست و جلگه ای شفت روی آوردند. (تاریخ شفت/نادر افشاریان/ص47)

وجه تسمیه ی شفت

علت نامگذاری این ناحیه از بیه پس گیلان به شفت،همانند نامگذاری بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک این دیار ،معلوم نیست.چرا که مدرک وسندی قوی که دلالت بر نامگذاری بوده باشد ،وجود ندارد ویا این که این مطالب هنوز یافت نشده است.از سوی دیگر روایات بدون پشتوانه نیز نمی تواند سند محسوب شود ویا مورد وثوق اهل تحقیق قرار گیرد.چنانچه برخی بر این باورند که کلمه شفت اخذ شده از کلمه شَفَتَین (آیه 9 از سوره ی بلد قرآن) ویا برگرفته از نام شخصی خارجی در دوره قاجاریه است.(شَفِت نام افسری روسی الاصل در دوره قاجاریه بود که مامور تسخیر گیلان از سوی روسیه تزاری شده بود.)چیزی که میتوان در این باره به آن تکیه کرد این است که حداقل 800 سال پیش این منطقه به نام شفت ذکر وثبت شده است.اگرچه با توجه به آثار وعلایم پیدا وناپیدا در ارتفاعات شرقی وجنوبی منطقه ودامنه های شمالی وغربی آن میتوان سابقه اجتماعات انسانی در شفت را بیش از سه هزارسال دانست. (تاریخ شفت/نادر افشاریان/ص57)

جایگاه شفت در تقسیمات کشوری

* در عهد مغول ایران20بخش داشت وگیلان جزو بخش بیستم بود.شفت در این زمان از اقلیم چهارم محسوب میشد.شفت در این دوره یکی از نواحی بیه پس بود.

*ملگونف در سال 1239شمسی(1860میلادی) مینویسد:«گیلان دارای 3ولایت ،6 بلوک،5محالو6حاکم نشین است.»او در ادامه مینویسد:«شفت جزو بلوک پنجم گیلان است.

*در سال1286شمسی(1907میلادی)ایران به 12ولایت تقسیم شد که گیلان از ولایت های آن محسوب میشد.در این تقسیم بندی گیلان جزو ولایت سوم با19ناحیه(محال)شدکه شفت جزو ناحیه دهم گیلان واز بلوکات رشت شد.

*در سال 1316شمسی(1937میلادی)گیلان تحت عنوان شهرستان گیلان جزو استان شمال شد.در این زمان فومن وشفت،صومعه سرا وکوچصفهان به مرکزیت کوچصفهان یک منطقه محسوب میشد.

*در سال1321شمسی(1942میلادی)بخش فومن از شهرستان رشت جدا شد و به شهرستان ارتقا یافت که شفت یکی از دهستان های آن شد.

*در سال 1339شمسی(1960 میلادی)دهستان شفت به بخش ارتقا یافت و4دهستان به نام های احمدسرگوراب،جیرده،چوبر،و قصبه داشت.

*در سال1355شمسی(1976میلادی)باتغییرات مجدد،شفت شهر ومرکز بخش شفت اعلام شد،با سه دهستا به نامهای احمدسرگوراب،جیرده وچوبر.

*در سال1370 شمسی(1991میلادی)مرکز شفت به عنوان مرکز دهستان اعلام شد.

*در سال  1373شمسی(1994میلادی) همزمان با بازدید آقای هاشمی رفسنجانی رییس جمهور وقت از گیلان،هیات زیر نظر آقای بشارتی وزیر کشور وقت،دستور رسیدگی به تقاضای مردم در محل وبرسی تقاضای مردم شفت را که خواستار تبدیل آن به شهرستان بودند صادر شد.سر انجام در تاریخ 9/7/1374شمسی  شفت شهرستان اعلام شد.(تاریخ شفت/نادر افشاریان ص62)

جمع روستاهای شفت به 97 روستا میرسد که 94 روستا مسکونی و سه روستای  ونه بنه ،سیاهکش و لاره سر فاقد سکنه است.

روستاهای دهستان جیرده   (31 روستا)

/ آقامحله / عثماوندان / لاقان / پیرده / شالده/ نهزم /صیقل کومه/ تکرم/ کولی سران /میرمحله/ ناصران / گیلده /خطیبان/ لختکی/ قصاب محله /مردخه /پشت سرا /برزوخندان/ پیرمومن سرا/ کمسار /ذوالپیران /بیالوا/ جیرده/ مژدهه /خرطوم /چماچا/ خمیران/ کوزان/ کلاچ خندان/ چوسر/ شیخ محله /

روستاهای دهستان چوبر    (34 روستا)

آقانورسه تن / امامزاده ابراهیم /امامزاده اسحاق /بابارکاب /بیجارسر/ پلنگ پشت /تانی محله /تنزز /جنگل کاری چوبر /چنار رودخان /چوب تراشان /چوبر /خرم آباد /داکله سرا /درودخان /سفیدخانی /سله مرز /شادنشین(شاه نشین) /صیقلان /طالقان /قلعه گل /کاظم آباد /کوچک کمسار /کولوان /کیش خاله/ لیسم /لیفکوخندان /لیفکوه /لاسک /ماشاءالله کل /مبارک آباد /محرمان /میرسرا / ویسرود /

روستاهای دهستان ملاسرا    (17 روستا)

گوراب آقا سید یعقوب /  تازه آباد پسیخان / جیرده پسیخان / چکوسر / راسته کنار / شادخال(شاه خال) / طالش محله / فشالم /کاسان/کلاشم بالا/کوزه گران/گوراب لیشاوندان/ماشاتوک/مرخال/ملاسرا/نوده پسیخان/نوده/

روستاهای دهستان  احمد سرگوراب    (15 روستا)

بداب(بداو) /خرفکل/خره کش/دوبخشر/زردکام/سالک معلم/سپیدمزگی/سیاه مزگی /شالما/گنجار/لپوندان/نصیرمحله/والی سرا/ونه بنه/علی سرا/

آیین باور مردم شفت

آثار وعلائم به جا مانده در نواحی شفت نشان میدهد که مردمان این ناحیه از پاره غربی گیلان،از اعصار کهن مردمی باورمند بوده اند.م.آرداندا مایف مینویسد:مردم گیلان تا سده پنجم قبل از میلادیعنی دوران هخامنشی به ارباب انواع اعتقاد داشتند.مردم گیلان وشفت تا اوایل حکومت ساسانیان با آیین زرتشتی بیگانه بودند،فقط در دوران ساسانیان بود که آیین زرتشتی را پذیرفتند.در زمان کاووس پسر قباد که دل در اندیشه ی مزدکی داشت و در گیلان حکومت میکرد ،عده ای از مردم گیلان به آیین مزدکی در آمدند.دیری نپایید که انوشیروان به این نقطه حمله کردومردم را به جرم اعتقاد به آیین مزدکی قتل عام کرد.هجوم سپاه کثیربن شهاب حارثی(21هجری،در زمان عمر) یزیدبن مهلب(96هجری در زمان امویان)به پاره غربی گیلان موجب آشنایی برخی از مردم این سامان با دین اسلام شد.با روی کار آمدن عباسیان به ویژه در زمان هارون الرشید،حضور برخی از سران زیدی مذهب در نواحی مختلف دیلم وبه اسلام گرویدن حاکم دیلم(گیلان قدیم)،نقطه عطفی بر حضورمروجین اسلامی در منطقه بود.باالطبع،شفت نیز از این اتفاقات به دور نبود.شفت به گواهی تاریخ در این دوران همزمان چندین ملک داشت که برخی از آنان سرانجام با رهبران شیعه ی زیدی مذهب همفکر وهمگام شدند.حضور سالوک بن وهب بن منبه در گبلان وگرویدن بسیاری از مردم تالش و دیلم به او ،اورا بر آن داشت تا باحضور فعال خود در گسترش آیین زیدی گام بردارد.او با سپاهیان عظیم خود ضمن عبور از ایمن آباد وارد توقفگاه باستانی کرکره پشته لشکر گاه شد.در این زمان طبق شواهد موجود،مردم شفت مذهب حنبلی ،یکی از فرق اربعه سنت را باور داشتند.اما در میان آنان شیعیان زیدی و مردمانی معتقد به آیین غیر اسلامی نیز بودند.پس از فروکش کردن قدرت اسماعیلیان در گیلان،دور دوم مبارزات شیعیان زیدی به رهبری خاندان کیایی در نواحی شرق گیلن آغلز میشود.سر انجام سید علی کیا با سپاهیان شیعه مذهب خود ضمن ورود به رشت این شهر را تصرف کرد.او در تدارک حمله به فومن بود که حکام سنی مذهب پاره ی گیلان از جمله امیره محمد شفتی حاکم حنبلی مذهب شفت، با تشکیل یک گروه جلوی حرکت ونفوذ سپاهیان زیدی مذهب را به سوی فومن گرفتند و آنان را در دروازه غربی رشت شکست دادند که طی آن بسیاری از شیعیان زیدی کشته و زخمی و جمعی از جمله عده ای از سرداران او به روایت تاریخ(791هجری)متواری شدند.اکثر مردم شفت تا اوایل حکومت شاه عباس صفوی پایبند به مذهب سنی بودند.پس از حکومت شاه عباس،مردم شفت به شیعه دوازده امامی گرایش پیدا کردند.درسرشماری سال 1375 از 100% جمعیت شفت99.87%مسلمان،0.2%زرتشتی و0.11%اظهار نشده،اعلام شده است. .(تاریخ شفت/نادر افشاریان/ص79)

کتابخانه عمومی شفت

در سال 1346 در شفت اقدام به تاسیس کتابخانه عمومی شد .در همان سال در قطعه زمینی به وسعت 120مترمربع کارخودرا آغاز نمود.ساختمان کتابخانه باصرف 62000ریال هزینه از محل کمک رایگان استانداری گیلان بنا گردد.کتابخانه دارای سالنی با ابعاد تقریبی 5×10 متر بودودر ابتدای کار تنها 280 جلد کتاب داشت که اهدایی مردم بود .این تعداد در سال 1355 به 2536 جلد رسید.که با روش طبقه بندی الفبایی مورد استفاده قرار داشت  وبه وسیله یک کتابدار ویک سپاهی دانش اداره میگردید.(کتاب گیلان/جلد سوم/چاپ74)

در گذشته سقف این مکان فرهنگی بر خلاف ساختمان های دیگر مسطح بود و آن را از دیگر ساختمان ها متمایز میکرد. سخنرانی علی لاریجانی رئیس مجلس درسالهای نخستین انقلاب اسلامی در بهبوهه ی  اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران بر روی بام همین کتابخانه صورت گرفت.

ساختمان این کتابخانه که در مرکز شهر قرار داشت پس از روی کار آمدن شورای شهر شفت در اختیار این نهاد قرارگرفت . تنها کتابخانه شفت در حال حاضر در حوزه هنری شفت واقع در شیخ محله فعالیت میکند که از مرکز شهر کمی فاصله دارد.

مجتمع فرهنگی هنری شفت

این حوزه فرهنگی هنری در سال 1380 در زمینی به مساحت 2000متر مربع وبا زیربنای 568 متر مربع در "شیخ محله شفت" ساخته شد.این مجتمع فرهنگی هنری کتابخانه ای دارد که در سال 1383،10235 جلد کتاب داشته است.

کتابخانه احمدسرگوراب

دومین کتابخانه شفت محسوب میشود که در شهر احمدسرگوراب شفت قرار دارد.این کتابخانه در سال 1380 با 2580جلد کتاب تاسیس شد.

کتابخانه کانون پرورش فکری

این کتابخانه درسال 1383در خیابان 17شهریور و در ضیع جنوبی فرمانداری شفت افتتاح شد.بر اساس آخرین آمار کتابخانه مذکور 8069 جلد کتاب و 204 عضو دارد.کتابخانه کانون شفت در یک نوبت فعال است.

سینما

در سال 1344 با امکانات مالی بخش خصوصی ،سینما در شفت شروع به کار کرد.این سینما تا سال 1347 فعال بود.ساختمان این سینما،روبروی بانک صادرات کنونی قرار داشت که اکنون ساختمان دیگری بر روی آن ساخته شده است. (تاریخ شفت/نادر افشاریان/ص156)

هنرمندان شفت

پرواز همای (ترانه سرا و خواننده)

نادر افشاریان (نویسنده)

ابراهیم شکری (شاعر)

یوسف طیّبی (شاعر)

حسن احمدی نژاد (شاعر)

هوشنگ اقدامی (شاعر)

نادم شفتی (شاعر)

http://nasirmahaleh.persianblog.ir/post/20منبع